Domingo Villar (Vigo 1971) polo momento só ten publicadas tres novelas, de temática policial, todas elas pertencentes a un só ciclo. A pesar de seren só tres títulos, enseguida acadou un enorme éxito, non só na sua patria, mais tamén no estranxeiro: as súas tres novelas están traducidas a dezasete idiomas.
Actualmente vive en Madrid, onde traballa nunha emisora de radio como crítico gastronómico pero, por suposto, tamén traballa como xornalista e escritor en diferentes medios de comunicación impresos. Ademais, Villar traballa como guionista de cine e televisión.
Interesante o seu papel de crítico gastronómico que, non obstante -e diría eu que afortunadamente-, non se reflicte nas súas novelas. Hoxe en día parece que está de moda que todos os detectives, sexan operadores privados ou da policía, sexan tamén gourmets ou, polo menos, entusiastas da comida. Esta moda, lanzada por Vázquez Montalbán e retomada por Camilleri, parece que contaxiou á maioría dos escritores de novelas policiais. Leo Caldas, o inspector protagonista das tres novelas de Villar, como xa se dixo todas pertencentes a un mesmo ciclo, é afortunadamente inmune a esta manía. Come nos bares do porto ou, se é necesario, en calquera sitio que atope á man, como lle pasa na realidade aos que traballan; gústalle o viño pero bebe, ademais do granel das tabernas, o viño que elabora o seu pai, viño caseiro con destinos alternados, aínda que co paso dos anos o proxenitor foi perfeccionando as súas habilidades vinícolas. En definitiva, ningunha pretensión de fino coñecedor enogastronómico. O que mo fixo simpático de inmediato.
Sorprende, nas obras de Villar, a descrición fiel e auténtica da Galicia contemporánea, sen romanticismo nin coloración poética. Todas as súas novelas, como ben indican os títulos, están vencelladas ao mar: Ollos de auga, A praia dos afogados, O último barco, publicadas en Italia baixo os títulos Occhi di acqua, La spiaggia degli affogati, L’ultimo traghetto. E o ambiente do porto, na súa autenticidade e na súa crudeza e dureza, é o que mellor debuxan as hábiles mans do narrador. Un mundo onde persoas humildes e duras gañan a vida día a día, sen enormes dificultades, pero tampouco dun xeito sinxelo. Todo descrito dunha maneira auténtica, inmediata, sen filtros. Esta autenticidade sorprende, sobre todo tendo en conta que Villar vive agora en Madrid, lonxe dos lugares onde ambienta as súas novelas. Mesmo me atrevería a definir os seus personaxes como cotiáns. Despois, aínda que nos resulte simpático, Leo Caldas é un inspector, ao fin e ao cabo, anónimo, sen ningunha calidade especial que non sexa querer facer correctamente o seu traballo; non improvisa, non rompe as regras. Ten detrás un matrimonio fracasado, que lle gustaría esquecer non porque xa non quere á súa ex, senón porque, no seu ser ordinario, non sabe como reconectar a relación con ela. En definitiva, un individuo común, alguén coma nós. Un pouco máis forzada é a descrición do seu axudante e colaborador directo, o axente Rafael Estévez, un mangallón enorme chegado de Zaragoza que, despois de tres novelas e xa quince anos, aínda atopa dificultades por afacerse en Galicia, chocando con todos os clichés, aínda que ás veces fieis á verdade, que se narran sobre os galegos. Non entende a “retranca”, o particular sentido da ironía propio dos habitantes de Galicia; e non entende que se responda ás preguntas con outras preguntas ou, peor aínda, con preguntas retóricas, cousa que literalmente o cabrea. Ademais, a pesar de non ser tan vello, é un policía da vella escola, quizais algo nostálxico dun certo tempo pasado, aínda que de forma encuberta, propenso á violencia contra os sospeitosos, o que adoita crear problemas para o distrito policial onde traballan el e Caldas. A tarefa do inspector é tamén paliar os excesos do seu brazo dereito, que non foi el a elixir senón que foi o seu xefe a encomendarllo.
Xefe que responde ao nome de Soto, o comisario Soto, a súa descrición tamén é a dun superior normal, sen especial simpatía ou desagrado polo inspector, o clásico funcionario de policía que se amaña entre manter a orde e ter que dar conta á política en sentido amplo. Xunto a el, coprotagonistas fixos das narracións son Clara Barcia, a capaz e empática experta forense, que moitas veces axuda a resolver as investigacións aínda que, igual que na realidade, a policía científica nunca é decisiva, senón que punta na dirección correcta. Despois está Carlos, o taberneiro do Elixio, que adoita compartir unha copa de viño e unha charla amigable co inspector; Cristina, do Bar Puerto, onde come Caldas cando non pode ir ao Elixio. O pai de Caldas, preocupado polo divorcio do seu fillo e que odia a cidade, querería que Caldas a abandonase e mudase ao campo, quizais con el. Por último, o persoal da radio coa que o inspector colabora de mala gana, e por orde do seu superior, participando como copresentador na emisión “Patrulla nas ondas”, na que os cidadáns poden falar directamente coa policía. O patrón da radio e condutor da transmisión co apoio de Caldas é decididamente desagradable e moitas veces el e o inspector chocan; mentres que é boa a relación con Rebeca, a axudante da radio que prepara ao inspector e lle deixa a lista de chamadas. Pero o certo é que a transmisión funciona, parece que todo o mundo a segue e iso fai que o inspector sexa bastante coñecido por toda a provincia, gañando a simpatía da cidadanía, factor que moitas veces lle axuda nas investigacións.
Domingo Villar, hoxe en día es un autor internacional, traducido en todo o mundo. Fágoche unha pregunta parva: como vives a fama?
A fama literaria é sempre relativa. Un podería ir no metro sentado a carón de John Irving ou de Norman Mailer sen decatarse de quen son, así que tampouco é gran cousa. Si que noto un agarimo enorme por parte dos lectores nos encontros e nas feiras. A cousa cambiou no sentido de que o agarimo é o mesmo, pero antes acudía menos xente. Pero levo todo iso moi ben, intento seguir vendo a cada lector como un; os libros lense de un a un e escríbense para ser lidos de un a un e espero que todo iso siga así.
Prefires que te consideren un autor galego ou castelán? Ou a cousa é indiferente para ti?
Para min é bastante indiferente. Eu son vigués, son galego, son español, son europeo e son cidadán do mundo. Entón eu creo que podo coller en calquera desas descripcións. Sempre pensei que eu sería do que non me faga escoller. Se para ser vigués alguén me esixe deixar de ser outra cousa, entón deixarei de ser vigués. Entendo que fóra probablemente o ser galego non teña tanta significación, así como entendo que todo iso responda máis a unhas cuestións comerciais das editoriais que a outra cousa. Eu vivo en Madrid dende vai moitos anos, pero son completamente galego de arriba abaixo, son un fillo da Ría.
Cústache escribir en galego?
Non, ao revés, faime estar emocionalmente no lugar onde quero estar cada vez que me sento a escribir. Ademais o galego ten unha vantaxe grande, a súa sonoridade. Eu sempre pensei que o galego, xunto co italiano e o portugués do Brasil, é unha das tres linguas romances con mellor sonoridade. Eu adoito ler en voz alta todo o que vou escribindo e escribir en galego crea a fantasía de estar escribindo mellor do que o estou facendo en realidade.
Por que marchaches de Galicia? Nós somos italianos, falo por min e por moitos dos meus amigos, que namoramos de Galicia e vivimos alí durante anos e agora sempre soñamos con volver; e ti que naciches alí, resulta que te fuches. Con todo, as túas páxinas mostran o profundo amor que tes pola túa terra. Así que, a pregunta é case trivial: por que non volves?
Marchei porque a miña muller, que é de Teruel, tiña unha oportunidade de traballo. Para ela o vencello con Galicia non era o mesmo que tiña eu, así que cando tivo a proposta de traballo, sentamos e valoramos a cousa. Ela tampouco estaba afeita á choiva, o último ano que estivemos alí foi o ano 2000 que foi un ano no que choveu unha vez soa, pero choveu de octubre a abril, seis meses sen parar, e ela pediume por favor que a sacase de alí que para ela era tremendo. Así que viñemos a Madrid, eu estudara en Madrid, de feito a miña muller e mais eu coñecémonos aquí. Marchei por amor, pero eu sempre que podo volvo a Galicia.
Máis alá do lugar onde naciches e que gardas no corazón, que representa Vigo? Non a Vigo real, esa importante encrucillada naval e industrial, senón a Vigo que reinventas nas túas novelas, o fondo e a escenografía sobre a que se moven as personaxes das túas historias.
Por unha banda, é un territorio ideal para escribir unha novela negra: unha cidade grande, urbana pero rural ao mesmo tempo, cun mar bravo pero tranquilizado dentro da Ría, abrigado polas illas Cíes, cunha fronteira próxima, cun porto polo que pode entrar calquera mercancía; de entrada é un escenario ideal. Pero á marxe diso, para min é un territorio emocional que me leva á infancia e que me permite falar de cheiros, de cousas que arrecenden, permíteme volver emocionalmente a un mundo no que eu fun feliz. Despois, sempre tiven a idea de que escribir dun lugar moi concreto é o xeito de facer literatura comprensible en calquera lugar do mundo, de facer literatura universal.
Eu creo que non sabería escribir doutro lugar, cada vez que pecho os ollos para sentar a escribir vénme a Ría, vénme a mesa chea de cousas e as festas e os alalás; é a miña terra.
Os olores son os que che levan a calquera lugar, hai olores inconfundibles para min, por exemplo, a miña infancia é un olor a mar e a figueira. Cheiro unha figueira e inmediatamente volvo aos dez anos.
Permítome un paralelismo atrevido: a túa descrición de Vigo lémbrame un pouco á de Ourense de Blanco Amor, autor que amo especialmente. Non no sentido de que tedes o mesmo estilo, senón de que describides unha cidade non como é, senón tal e como a lembrades e, quizais, a imaxinades. Basicamente, reinventades a cidade a través das vosas lembranzas.
Eu non pretendo facer unha descrición topográfica da cidade, o que eu pretendo é facer unha descrición emocional. Escribo a través dos recordos e os recordos cando son agarimosos sempre menten, e menten para ben, e disfrazan un pouco a realidade e decórana. Eu moitas veces volvo á miña cidade, paseo polas rúas e miro arredor e penso que me pasei describindo as cousas, penso que dende aquí non se ve o mar como eu o contei, pero para min si que se ve, sempre está presente. A realidade é un pouco distinta. Eu sempre, cando reflexiono sobre isto, me dou conta de que efectivamente son de mar.
En Vigo recibimos milleiros de turistas, de veraneantes, e eu sempre namoriscaba dalgunha veraneante. Entón non había redes sociais, non había internet, había as cartas e pasabas o ano imaxinando aquela rapaza e pensando nela e cando chegaba a rapaza estaba ben pero comparado con como a magnificara a imaxinación pois tiña pouco que facer. A min sucédeme un pouco coa cidade, como estou namorado dela, lémbroa máis bonita do que é, pero asi é como a describo.
Entón cando volves a Vigo atopas unha cidade moi diferente con respecto á que lembras?
Si, claro, cando volvo a Vigo noto que eu describín as cousas e que se me foi un pouco a man, que a fixen como se lle pasara o Photoshop.
A estrutura das túas novelas: capítulos breves, parágrafos aínda máis breves, onde prima a parataxe sobre a hipotaxe. É simplemente o teu estilo, é dicir, escribes así deseguida ou é unha elección consciente para facer máis fluída a lectura, pedirlle menos esforzo ao lector e, polo tanto, lograr achegar máis xente ás túas novelas?
Aínda que pareza imposible, xa que teño unha novela de 800 páxinas, eu non sei escribir nada demasiado longo. Se penso no que teño que escribir sen albiscar o final é como se me boto a nadar sen ver a outra beira do río, afogo porque me abandonan as forzas, non sei para onde tirar. Coa literatura sucédeme algo semellante. Eu son capaz de escribir un capítulo curto, como un chanzo dunha escaleira, e así, chanzo a chanzo, son capaz de subir ata o infinito. Pero non son capaz de escribir nada que me leve demasiado lonxe, pérdome, divagaría, escaparía do lugar a onde me dirixo.
Os que escribimos novelas negras sempre temos dúas voceciñas rumoreando nas orellas: unha delas di que temos que ter máis ambicións literarias, que temos que facer unha literatura máis florida; e a outra voceciña dime que temos que ter coidado porque a hipotaxe na literatura pode supor paus nas rodas da historia que pode deixar de camiñar; entón sempre intento manter un equilibrio entre estas dúas cousas. As miñas tres novelas están escritas conto a conto, cada capítulo como un conto; e só así, de conto en conto, podo ir ata calquera lugar.
Pero cando escribes sabes xa quen é o culpable.
Si, claro, sei que é o que sucedeu, teño unha idea, máis ou menos, na cabeza, fago moitas notas, teño moitos apuntes. Pero logo a literatura toma o mando e moitas veces pérdome, afástome do itinerario previsto e marcho para outros lados se aparecen personaxes que cobran vida e que teñen máis enxunlla da que eu previra. A literatura ten algo de improvisación, por iso penso que é tan difícil aprender a escribir nunha academia, porque non se pode aprender a improvisación, é algo que hai que sentir e coller os caminos, os vieiros distintos cando chegas á encrucillada e cando tes que elixir por onde vai continuar a historia.
Claro que desde o principio eu xa teño claro quen foi a matar, pero o camiño para chegar ata aí vai ás veces por vieiros distintos dos que eu tiña previsto.
Eu sempre comparo a novela policial cunha canción que se chama Samba em prelúdio de Vinícius de Moraes que está no disco famoso “La fusa”, no que canta con Maria Creuza e con Toquinho. É unha canción de amor, ou de desamor, primeiro canta el, despois canta ela e logo cantan xuntos e converxen as músicas. Nunha novela negra hai unha historia que é a historia da investigación e outra historia que é a historia do crime. Cando empezo a escribir eu coñezo a historia do crime, mentres que a historia da investigación é a que se me vai aparecendo e vaime levando por sitios distintos e os últimos pasos van xuntos cando se descubre o final, cando se descubre o crime, entón camiñan da man como na Samba em prelúdio de Vinícius de Moraes.
Nas túas novelas dis que hai moito de Montalbano de Camilleri. Eu, pola contra, atopo moito máis de Maigret de Simenon.
Pode ser. Eu lin con devoción aos dous, a Camilleri e a Simenon, ademais de a Fred Vargas e a Dürrenmatt, que me encanta; pero o que é certo é que para min Camilleri foi determinante porque é o autor que me ensinou que se podía facer literatura de verdade coa escusa da investigación dun crime, que se podía facer literatura amena, pero fonda e culta ao mesmo tempo, ambiciosa pero entretida e divertida e, todo isto, coa escusa dunha investigación policial. E que se podía explicar como era o mundo dende un currunchiño do sueste dunha illa, dende aquela Vigata que ten que estar cerca de Noto e de Modica e de Ragusa e dende aquel lugar podíanse facer novelas que falaban da vida por fóra e da vida por dentro, e todo iso coa escusa dunha investigación policial. Lendo a Camilleri eu pensaba “se este home conta o mundo dende un currunchiño dunha illa do Mediterráneo, por que non vou contar eu o mundo dende Galicia, dende a Ría, que ten tanta personalidade?”. É certo que ler a Camilleri me deu pulo para lanzarme a escribir novelas policiais; eu escribía, pero escribía contos, dende rapaz, a ningún dos meus mestres da escola lles sorprende o meu oficio; a diferenza é que antes só o sabía eu e a xente máis achegada e agora sábeo máis xente.
Iso pensaba, atrevícheste a escribir só grazas a Camilleri e hoxe en día estás traducido en medio mundo. Menuda debeda tes con el.
Débolle moitísimo. De feito eu tiven un bloqueo grande cando escribía O último barco e Camilleri, co que coincidín unha vez en Barcelona e outra vez en Roma, co seu cigarrillo me dicía “Domingo non teñas medo, a literatura a tes, o talento o tes, esquécete de todo e conta a historia, pensa nos personaxes e dalle para adiante que vai ir ben”. Nunca me esquecín daquilo que me dixo Andrea.
Eu non lin as novelas de Camilleri na tradución en galego, pero ti sabes que Camilleri non escribe as súas novelas en italiano senón nun siciliano algo inventado; pero en Italia ten éxito a pesar de que moita xente non entende todas as palabras, funciona igual.
Eu cría que Catarella e algún outro personaxe falaban en siciliano e con esas palabras en “u”, pero o narrador si que conta en italiano, non?
Non sempre, pero os diálogos, que en Camilleri son moi importantes, son na lingua de Camilleri. Cales son as túas fontes de inspiración? Hai escritores de novela negra que che gustan especialmente?
Gústame moitísimo Cormac McCarthy, gústame Dennis Lehane, gústame moito John Irving. Eu diría que Cormac McCarthy e John Irving son os dous autores polos que eu corro a buscar os libros cando saen. Entre os españois encántame Antonio Muñoz Molina, pero a verdade é que son bastante omnívoro. Eu colecciono dous libros, un é A illa do tesouro de Robert Louis Stevenson e o outro é O falcón maltés de Dashiell Hammett.
A parella Caldas-Estévez é peculiar, máis que a de Holmes-Watson parece máis próxima a Montalbano-Augello, aínda que moitas veces Estévez ten máis características de Catarella.
Si, ás veces. O que sexan dous é un feito natural con razóns evidentes: cando un chama a policía, aparecen sempre dous, por seguridade, non é nada que inventara nin eu, nin ningún autor. Pero o bo de Estévez é que me permite contar como é o meu mundo. Eu escribo acerca de Galicia, escribo en galego e conto cousas que para os galegos son obvias, pero da man de Estévez eu podo contarlle a un lector que non o saiba como funcionan as nasas ou como son as nosas costumes sen necesidade de que o explique o narrador; non tería sentido en galego, falando para os galegos, que eu explicase como son as artes da pesca ou as vendimas ou como son as fases do campo, das uvas, das viñas. Sen embargo, o que si podo facer é ter un estranxeiro que non entende algunhas cousas e o que non entende, o que o sorprende, pregúntao e así, sen necesidade de grandes descricións, mediante diálogos sinxelos nos que os personaxes lle contan a Estévez o que non comprende, eu pódollo contar a un lector que non estea en antecedentes. Estévez, sendo de fóra, permíteme contar como é Galicia, permíteme ver a miña cidade e a miña terra cos ollos de recén chegado.
Se é certo que en todo o mundo a novela negra está a vivir un momento moi favorable, iso é aínda máis certo en Galicia. Estou pensando en Francisco Castro, Xabier Quiroga e moitos máis. Podes dar unha explicación?
Non estou seguro, pero a miña terra, Galicia, é un lugar cunha materia prima creativa de primeira división. Pouco a pouco está asentando a novela negra como a novela épica do século XXI. Eu creo que se vivisen hoxe Dumas ou Dickens escribirían novelas negras e contarían como é o mundo dende unha novela negra. É normal que os meus compatriotas se vaian achegando a este xeito de describir os lugares, a partir dos crimes e a partir das investigacións. Logo supoño que hai lectores que están devecendo por ler novelas ambientadas na nosa terra, falo dos lectores galegos, e isto fai que veñan máis detrás; logo supoño que os editores apostan por novelas negras porque hai outros casos de éxito e buscan libros que poidan vender con máis facilidade.
Les as historias policiais dos teus compatriotas galegos? De quen te sentes máis preto?
Leo algúns. Por exemplo, un libro que me encanta é Ganga, de Antón Lopo. Dos meus coetáneos son bo amigo e lector, por exemplo, de Pedro Feijoo, leo a Inma López Silva, a Rosa Aneiros, considero Resistencia un dos grandes libros dos últimos anos. Xesús Manuel Marcos é un autor que non ten o éxito que merece, a min gústame moitísimo e penso que debería ter máis recoñecemento. Por suposto, encántame Manuel Rivas que, aínda que non é novela negra, a atmosfera non é tan distinta, sobre todo, pensando por exemplo en Que me queres amor, que é para min o máis salientable, ou incluso Os libros arden mal no que si que hai un misterio, hai unha fuxida e hai algo que buscar, hai algo de mundo disfrazado de novela negra; non hai unha investigación policial, pero si que hai unha persecución, eu non o vexo tan lonxe.
Nalgunhas entrevistas afirmaches que usas a novela negra para falar de todo, o mesmo que Simenon. E falo dun xeito excelente: entre as liñas da investigación, a min encántanme moito máis as reflexións sobre a soidade na que todos vivimos, a relación entre pai e fillo, a preocupación por un mundo cada vez máis atento ao material e menos ao espiritual e no que se concede cada día menos espazo á cultura e ao coñecemento, un mundo que moitas veces empurra aos máis sabios e sapientes nunha condición de marxinación. Sobra dicirche que me encantou especialmente a personaxe de Napoleón. Entón, a novela negra só é un medio para falar doutras cousas ou é a túa persoal forma expresiva na que tamén logras falar doutras cousas? Seino, é unha pregunta retorcida.
As dúas cousas. Por unha parte, é a escusa que eu teño para seguir adiante e, por outra parte, a forma de novela negra é o que me permite ter unha espiña dorsal que percorra todos eses contos dos que falo nos capítulos, o ganduxo que cose todos os distintos capítulos e que fai que todo teña unidade. A unidade é a investigación policial, pero aí van penduradas moitas cousas distintas. Eu creo que o que ten máis valor na miña literatura non son as tramas policiais, teño colegas que dominan máis isto, creo que as miñas novelas dalgún xeito falan máis do interior, das familias e dos mundos pequenos, de como se desenvolven e de como alteran. De todas as páxinas dos libros de Caldas, as que máis me gustan son unhas nas que Caldas está co seu pai, co can tumbado aos pés deles, tratando de ver as estrelas e de descubrir onde carallo están as Leónidas sen ter nin idea e falando das cousas da vida, falando tamén, dun xeito tanxencial, da investigación que está levando a cabo Caldas, co pai de Caldas poñéndolle o espello diante ao seu fillo para tratar de lle reconducir a vida. Gústame esa sensación, dun Leo Caldas que vai buscar ao seu pai porque presinte que está só e que pode estar desamparado e o que atopa é un refuxio para el, o que atopa é quentura, iso é o que máis me gusta dos meus libros. Pero é dificil reflexionar sobre o propio traballo, simplemente se fai e non hai unha vontade, nin estética, nin temática, ten máis que ver coa intuición, con sentarse e escribir, con ir construindo a historia aos poucos e corrixir, dar voltas e vivir esta vida prestada que é un libro. A min o que me gusta é estar quente dentro da historia, estar a gusto e sentirme un pouco como arrolado por unha nai e así é como vou construindo os libros.
A comida. Unha das razóns polas que me encantou o teu personaxe é porque non resulta ser un gourmet. Digamos que estou farto de protagonistas que se elevan a profundos expertos en comida. Estaba ben ao principio, cando era unha novidade, por exemplo, o Pepe Carvalho de Montalbán; agora basta xa. Camilleri dá pasos adiante, pero non o suficiente, o seu Montalbano aínda lle dá demasiada importancia á comida, mesmo se, por sorte, máis que ser un verdadeiro gourmet, ama a gastronomía da súa terra, Sicilia. O teu Leo Caldas, aínda que aprecia especialmente a comida galega, non a toma como unha relixión; ten lugares, bares e casas de comidas, que prefire, pero come estea onde estea, e non é especialmente esixente coa comida. E tampouco co viño, á fin e ao cabo. A miña análise é incorrecta?
Non, Caldas máis que outra cousa ten a relixión do viño. Pero o viño do seu pai ou o viño bo da súa terra. Se lle regalan unha botella das caras, ao mellor el regálaa.
Tempo meteorolóxico e estacións. Cada novela está ambientada nunha diferente época do ano: Ollos de auga na primavera, A praia dos afogados no outono e en O último barco case é inverno. A próxima será unha novela ambientada no verán?
Non, será tamén no inverno; de feito, o manuscrito hoxe chámase Ondas de inverno, pero non sei como se chamará despois, necesito ter un nome para ter a sensación de que estou escribindo algo, de que non é un texto sen máis e, polo de agora, chámase así. De feito, fixen as primeiras notas e loxicamente estará ambientada en Galicia, en Santa María de Oia, entre Baiona e A Guarda, nesa costa tan agreste, cos petróglifos que hai no Monte da Groba e coas ondas do mar nas que hai surfistas. O tempo, as estacións, non era nada calculado, pero é verdade que para falar da escola de artes e oficios non era posible facelo no verán porque está pechada, e se quero falar do mar, da beiriña do mar un pouco baleira, sen demasiada xente, non o podo facer na primavera nin no verán porque estaría ateigado de xente, entón teño que escapar a territorios un pouco máis invernais nos que eu me atopo moi a gusto e nos que ademais Galicia está especialmente fotoxénica.
Entre outras cousas, nas túas novelas a choiva, ese gran tópico galego, está moito menos presente do que agardariamos: unha denuncia do cambio climático ou só unha forma de desbotar un tópico trillado?
Non, o que está é a choiva intermitente, que é o que Estévez, por exemplo, non é capaz de aturar, que de repente choiva, de repente faga calor, esa choiva que coñecemos ben os que vivimos no sur de Galicia. Os que vivistes en Santiago tedes esa boina de poalla, de chuvia fina que non para; en Vigo é distinto, as nubes pasan, descargan e marchan, logo vén o sol. Podemos ter case todas as estacións nun mesmo día. Entón a chuvia ten un protagonismo, pero un protagonismo relativo, é un pouco un invitado excepcional que aparece cada día, pero que non está presente, non é o telón de fondo constante. O telón de fondo constante é precisamente ese clima en constante movemento que tanto cabrea a Estévez.
Ollos de auga conta 248 páxinas, A praia dos afogados 504 e O último barco 800. A próxima novela estará arredor das 2000 páxinas?
Espero que non, iso é por dexeneración, espero que a cousa sexa máis tranquila. De feito, fíxate, O último barco ten unhas recensións marabillosas, teño a todos os scouts de todas as linguas apoiando o libro e, así e todo, ten máis dificultades de tradución por ser unha obra moito máis extensa.
Confeso que, persoalmente, sufrín moito que a terceira novela fose tan extensa. Non teño nada en contra das novelas longas, pero moitas veces parece que canto máis famoso se fai un autor, máis sinta a necesidade de escribir libros máis voluminosos. Non é só o teu caso, é unha peculiaridade moi difusa que notei especialmente nos autores galegos contemporáneos. Non cres que pague a pena volver a un tamaño algo máis reducido? Non che vou mentir, aínda que rematei O último barco en pouco tempo e disfrutei coa novela, nalgúns momentos o aburrimento prevaleceu sobre o pracer da lectura. Iso non me pasou con Ollos de auga nin tampouco coas 500 páxinas de A praia dos afogados.
En O último barco estaba nun lugar emocional particular, acababa de perder a meu pai e quería colocar a Caldas nese lugar emocional no que algún día chegamos todos os que temos a sorte de chegar a adultos cos pais vivos que é o dia ese no que un pai cesa de ser un refuxio para empezar a ser un motivo de preocupación. Probablemente, a novela deu demasiadas voltas arredor dos pais e os fillos, está chea de pais e fillos: Mónica Andrade e o seu pai coa a súa nai silente, Camilo e os seus pais, Elvira e o seu, incluso Óscar, o rapaz que estuda na escola, e Estévez co seu fillo que aínda non naceu.
A pregunta das preguntas, o triunfo da banalidade: “Madame Bovary c’est moi”. Canto hai de Domingo Villar en Leo Caldas? E canto do teu pai e da vosa relación no pai do inspector e na relación que hai entre eles os dous?
Eu creo que non tanto, pero a realidade é que meu pai, ata que viviu, me tiña prohibido matar o pai de Leo Caldas. Dicíame “ti non o mates”, eu dicíalle “papá, que non es ti, que é literatura”, e el dicíame “dáme igual, non o mates”. E aí estou, sen matarlo. Tamén me pasou con Carlos, o taberneiro da taberna do Elixio, el morreu, pero eu á súa viúva prometinlle no cemiterio que nos meus libros non ía morrer que, mentres eu escriba novelas con Caldas, Carlos estará con el ao outro lado da barra.
Caldas e máis eu nacemos os dous na beira da mesma ría, na mesma cidade, supoño que temos algúns referentes comúns; os dous somos fillos de adegueiros, pero adegueiros aos que lles chegou a vocación un pouco tarde; os dous colaboramos na radio, eu falei de gastronomía algúns anos e despois fixen crítica literaria na Radio Nacional de España e agora falo dos partidos do Celta en Radio Marca. A radio a min colocoume nun lugar absurdo, no que incluso os meus amigos máis íntimos me preguntaban cousas que crían que eu sabía só por saír na radio, como se iso me situase nun lugar intelectual preeminente, cando eles me coñecían de sobra e resultaba absurdo que me fixesen as preguntas que me facían, como “vou de viaxe de noivos a Vietnam, onde podo comer en Vietnam?” e eu dicía “por favor, non preguntes parvadas”. Por iso Caldas vai a unha emisora de radio na que non ten nada que dicir, nada é competencia súa, el dedícase aos asasinatos e aos atracos e alí as cousas son os semáforos, as rúas, as goteiras e tal, son cousas que non lle tocan. Supoño que todo iso é algo que temos en común Caldas e máis eu, pero eu non o vexo transunto de mín, en realidade é ao revés, eu vouno coñecendo pouco a pouco e co tempo, así que o vou coñecendo, voume un pouco namorando da súa forma de ser. Detrás dese tipo un pouco melancólico, que pode parecer un pouco triste, está alguén que é enormemente compasivo, alguén que sabe que está nunha situación na que pode minorar a dor allea e a iso é ao que se dedica con deleitación, máis que a cumprir estreitamente co deber; o que el quere facer é minorar o sufrimento da xente porque sabe que está en situación de podelo facer. Este ser compasivo de Caldas tenme cada vez máis admirado, non esperaba que fose daquela forma. Eu non sabía se ía devir en frívolo ou que, non sabía como ía ser a súa evolución, pero cada vez apetéceme máis pasar o tempo con el, creo que é un tipo de fiar.
Intrigoume a biblioteca de Luis Reigosa, a vítima de Ollos de auga: cantos deses libros tamén pertencen á biblioteca de Domingo Villar?
Algúns. Os de Camilleri por suposto, algúns dos de Kant e de Hegel, en fin, algúns deles están na miña casa, igual que os discos que ten. A min gústame moito a música e traballo coa música, música na que non se fale, que sexa só instrumental. De feito, Ollos de auga escribina enteira cun disco dun contrabaixista ferrolán que se chama Baldo Martínez, A praia dos afogados escribina escoitando Le onde de Ludovico Einaudi e O último barco case todo escoitando a Bill Evans, o pianista. Agora ando con Hania Rani, unha pianista polaca, e con Joep Beving, que é outro pianista holandés, que son os que me acompañan esta temporada. E supoño que todas estas cousas acaban coando nas novelas.
Eu son máis de violín que de piano.
É que o violín é demasiado estridente para escribir. O violín parece que fala, prodúceme máis distorsión cando escribo. Encántame o violín, pero non para traballar.
Falemos do proceso de autotradución. Eu son dos que pensan que un autor, aínda que sexa bilingüe ou diglósico, debería optar por expresarse só nunha das dúas linguas e deixar que outros o traduzan, senón estariamos ante unha reescritura da novela máis ben que ante unha tradución; ademais, filoloxicamente, a segunda versión (é dicir, a obra traducida) prevalecería sobre a primeira por ser máis recente, froito dunha reelaboración do mesmo autor e, polo tanto, expresión da vontade última do escritor. Por que te autotraduces?
Estou de acordo co que dis, tes toda a razón. Eu creo que a versión última é a boa, pero a versión última son as dúas porque eu non escribo a novela en galego e despois escribo en castelán e o que estaba en galego quedaba e o que está en castelán queda; despois do castelán volvo ao galego outra vez. Remato as dúas a un tempo e vou conto a conto, capítulo a capítulo traducindo o libro. Mira, tradúzoo porque teño inseguridades, porque son enormemente fráxil e escribir en dúas linguas permíteme pasar dúas veces o texto polo coador e isto permite que queden máis detritos no coador, máis posos, e que a novela sexa máis líquida. Como ti ben sabes, traducir non é cambiar unhas palabras por outras, mesmo pasando do galego ao español que son dúas linguas tan semellantes. Traducir é descompoñer o texto e volver a crealo e sorprenderíaste da cantidade de cousas das que eu non me decatara cando escribín a primeira vez. Cando traduzo o primeiro areón noto que hai moitísimas cousas que deberían modificarse, que deberían cambiar e evolucionar e moverse doutro xeito. Prefiro facelo así. Ademais eu vivo dende o ano ‘89 en Madrid, salvo dous anos entre o ‘98 e o 2000 que vivimos en Vigo, pois levo máis vida en Madrid que en Vigo. A miña familia, a miña muller é de Teruel e cos meus amigos de aquí falo en castelán. A miña vida transcorre case ao 98% do tempo en castelán. Sen embargo, escribir en galego permíteme estar emocionalmente no lugar no que quero estar. En cambio, os diálogos, por exemplo, en galego teño medo que me queden antigos, de estar escribindo no galego de 1988 en vez de estar escribindo no galego de hoxe porque non o falo habitualmente, falo cos meus editores, falo con algúns amigos e tal, pero non estou na rúa para escoitar como evolucionou o galego e como se fala hoxe. Pero decidín facelo así, e non me arrepinto, malia que tes razón, malia que hai unha perversión e é verdade que se debería deixar a outro facelo, pero eu creo que se enriquecen as dúas versións do libro, que ao final eu as que remato son dúas versións orixinais, teño dous manuscritos orixinais en dúas linguas, están traballados indo, viaxando dunha lingua á outra. Vou traducindo capítulo a capitulo, conto a conto. De feito, arranco en galego, paso ao castelán, se teño dúbidas cos diálogos volvo ao castelán e vou do castelán ao galego… a cousa vai e vén todo o tempo dun lado para o outro, dunha lingua para a outra.
Agora, en cambio, unha pregunta que está relacionada máis comigo que contigo. En italiano estás traducido do castelán. Porén aquí temos excelentes tradutoras e tradutores do galego. Rivas, Conde, Castro, Riveiro Coello, Moure, Reimóndez etc, todos foron traducidos do galego. Rivas en particular, ao principio, fixo unha pequena batalla ao noso lado para convencer a Feltrinelli de que o traducise directamente do galego e xa non do castelán. Non te sintes implicado? Non cres que xusto para salientar a túa pertenza a esa Galiza que é tan importante para ti describir nas túas novelas como expresión das túas raíces (e que tan ben describes), sería máis útil e apropiado, e tamén máis “sinxelo “, que foras traducido do galego, xa que hai tradutores que poden facelo?
É posible que si. Suceden dúas cousas: unha que, como dicías antes, Manolo é autor dos seus libros en galego, non é autor dos seus libros en castelán, o seu libro en castelán é unha tradución. No meu caso as dúas son versións orixinais. Eu sempre, sempre, recomendo que me traduzan dende o galego, sempre, pero os editores despois deciden. A min se me piden a recomendación, sempre lles digo que a min me gusta máis a historia en galego, paréceme que ten máis aquel. A decisión non foi miña nunca. En inglés estou traducido por unha tradutora que traduce dende o galego e dende o castelán, pois eu non sei de que lingua me traduce, escápaseme un pouco do control. Pero o feito de ter dúas versións orixinais dáme un pouco máis de tranquilidade, cando penso que se me traducen dende o castelán tampouco están pervertendo a obra porque son as dúas versións miñas. Pero si que me gustaría que me traducisen dende o galego.
A praia dos afogados publicáchelo tres anos despois da primeira novela, Ollos de auga; pero para a terceira, O último barco, tivemos que esperar 10 anos. Como foi?
Pasou que tiña unha novela de cincocentas páxinas rematada, íase titular Cruces de pedra e estaba para saír no ano 2013. Cando estaba eu corrixindo, dándolle voltas e tal, non estaba eu excesivamente convencido, xusto naqueles días morreu o meu pai e, emocionalmente, eu estaba aquí (indica en alto coa man) e o meu libro estaba aquí (indica en baixo coa man). Había un salto emocional grande entre eu e o libro e había varias opcións. O último barco fala dos lutiers e estaba eu igual que os lutiers que constrúen instrumentos e teñen o risco de que algún instrumento non soe como debe. Ti fas un violín e se o violín non soa como debe tes tres alternativas: unha é pulir a madeira para intentar buscar esa sonoridade que a primeira vez non atopaches; a segunda opción é entregar o violin, que o músico o toque, e esperar que non detecte que non soa como debe; logo hai unha terceira opción que é desmontar o violín, aproveitar as pezas que poidan servir e volver a facelo dende o principio. Eu primeiro intentei corrixir o texto, cambialo, modificalo, pero cando levaba dous meses pechado, despois de avisar a Galaxia e a Siruela, que son os meus editores en galego e en castelán, de que parasen os plans de lanzamento porque quería retocar o texto, despois de dous meses decateime de que o libro non estaba como debería e volvín escribilo dende outro lugar, como che dicía antes, colocando a Caldas nese lugar emocional no que o pai deixa de ser un refuxio para ser un motivo de preocupación. E dende ese lugar escribín o libro de corrido, pero levoume tres anos máis, é un libro de oitocentas páxinas e eu non son excesivamente fértil; ademais o feito de escribir o libro en dúas versións, por unha banda, depura o texto, fai que case non necesite correcións, pero, por outra banda, ralentiza moito o meu traballo.
E canto imos esperar por Ondas no inverno?
Eu estou escribindo e teño o desexo de que sexa no 2023, a ver se son capaz. Estamos traballando tamén nunha serie de televisión sobre Caldas e o ideal sería que os dous proxectos converxesen, que fosen máis ou menos simultáneos ou máis ou menos a un tempo, iso debe ser 2023 ou principios de 2024. Agora ando moi ilusionado cunha obra de teatro, vaina interpretar Carlos Blanco, o mellor actor cómico galego ao meu modo de ver, e estrearémola, se todo vai ben, o ano que ven en Galicia, estou moi contento con ela, chámase Sibaris, como o porto no sur de Italia.
Así que me queimaches a seguinte pregunta que era “Aínda non se puxo en contacto contigo Netflix para facer unha serie?”. Despois de La casa de papel, as producións españolas funcionan moi ben! Estaba medio de broma e ti sorprendéchesme, realmente hai un proxecto para unha serie.
Estamos precisamente traballando niso con guionistas galegos. A idea é que a dirixa un director galego, sería Jorge Coira. O que pasa é que as producións cinematográficas, como é típico dos productos audiovisuais, ás veces demoran e toman camiños inesperados e teñen que coincidir as axendas; pero a idea é que se faga con talentos creativos galegos, con guionistas galegos. A produtora, “Secuoya studios”, que é unha produtora española, de Madrid, na que o director de ficción para a televisión tamén é galego, David Martínez, sei que ten o interese de varias plataformas distintas. Prefiren facer un piloto e despois facer unha poxa para ver onde se emite a cousa.
Non che pregunto nada con respecto ás palabras que identifican os capítulos, que utilizas en lugar do título ou do número, pero se queres dicirme algo, escribireino con gusto.
Bueno, iso ao principio era un xogo que eu tiña, eu escribía sen saber se alguén me querería ler, se alguén me querería publicar e cando Galaxia decidiu publicarme, así como Siruela decidiu publicarme, eu planteeilles quitar as palabras do principio e eles dixeron que non, que estaba moi ben. Para min era un xogo, era, por unha banda, unha metáfora dunha novela policial na que as cousas poden ter unha aparencia e logo unha realidade distinta; por outro lado, era unha homenaxe ao dicionario que é a paleta de pintor coa que eu traballo. En castelán traballo co dicionario da Real Academia Española e co Diccionario ideológico de la lengua española de Julio Casares; en galego traballo só co da Real Academia Galega porque non teño outro. Polo das palabras, encántame a polisemia, eses afluentes distintos que se abren no río das palabras e sempre hai unha acepción que eu penso que está como unha nube por enriba do capítulo e é a que o titula; despois podería haber un xogo de “busque vostede cal é a palabra escondida”, que está de xeito expreso sempre nunha acepción máis concreta. Pero, en realidade, se eu fose un lector dos meus libros non teño claro que me parase a ler as palabras, eu penso que as saltaría, probablemente saltaríaas.
Domingo Villar, tes un traballo de verdade?
Á marxe da literatura? Non. Vivo de escribir e vivo un pouco das cuestións periféricas da literatura: dar charlas, conferencias e cousas deste tipo que me axudan. Teño a sorte de poder dedicarme a escribir. Foi tamén unha decisión familar, a miña muller ten un traballo máis serio, con ingresos fixos e tomamos a decisión, hai moito tempo, de que eu intentaría esta vida literaria que tanto me apaixona. Ademais encárgome dos cativos, temos tres fillos, de ser o que cociña, o que vai á escola a buscar os rapaces, o que fai os deberes con eles, bueno o que facía porque un ten xa dezasete e o outro dezaseis anos. Logo está o de nove, aínda estou enriba del, pero xa pouco. Fun un pouco ama de casa.
attilio.castellucci@uniroma1.it
L'autore
- Attilio Castellucci è laureato in Filologia Romanza presso la Sapienza, Università di Roma, materia nella quale ottiene anche il Dottorato di Ricerca. In seguito si trasferisce per cinque anni a Santiago de Compostela, dove lavorerà presso il centro di ricerche umanistiche “Ramón Piñeiro”. Attualmente lavora come tecnologo all'Istituto Superiore per la Protezione e la Ricerca Ambientale, dove si occupa di comunicazione e realizza documentari; in passato ha esercitato anche con la qualifica di direttore di biblioteca. Per svagarsi, insegna alla Sapienza, Università di Roma, dove impartisce Lingua e Letteratura Galega ma, all'occorrenza, anche Filologia Romanza e Lingua Spagnola; materia, quest'ultima, che ha insegnato anche presso l'Università degli studi della Basilicata. Quando può, si dedica alla traduzione, con un discreto numero di titoli tradotti al suo attivo, soprattutto dal galego e dallo spagnolo, ma senza disdegnare altre lingue, quali il francese e l’inglese. È responsabile dell'accordo tra la Xunta de Galicia e la Sapienza, Università di Roma: dal 1999 dirige il CEG di Roma, il Centro di Studi Galeghi. Dal 2019 al 2022 ha fatto parte del Consiglio direttivo dell’AIEG, l’associazione internazionale di studi galeghi; attualmente, nella stessa associazione, fa parte del Consiglio Scientifico.
Ultimi articoli
avvenimenti9 Ottobre 2023La terra della discordia
conversando con...7 Marzo 2022Attilio Castellucci intervista Domingo Villar- conversando con...7 Marzo 2022Attilio Castellucci entrevista Domingo Villar
Interventi30 Dicembre 2020In memoria amici Lino ab amico Attilio
One thought on “Attilio Castellucci entrevista Domingo Villar”
Comments are closed.